Կարմիր գիրք և արգելոցներ

Հայաստանի Կարմիր գիրք բույսերի և կենդանիների անհետացած ու անհետացող, կրճատվող տեսակների հաշվառման գիրք է: Գիրքը տվյալներ է պարունակում դրանց թվաքանակի, տարածման վայրերի վերաբերյալ։ Նաև թվաքանակի կտրուկ նվազման հիմնական պատճառները։ Կենդանաբանության ինստիտուտը կազմել և 1987 թվականին հրատարակել է Հայաստանի կենդանիների կարմիր գիրքը։
2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի և 675 բուսատեսակները: Դրանցից 155 անողնաշարավոր ՝ 16 տեսակի փորոտանիներ և 139 միջատներ են, 153 ողնաշարավորը, կաթնասուններից՝ 29, թռչուններից՝ 96, սողուններից՝ 19, երկկենցաղներից՝ 2 և ձկների 2 տեսակ: Իսկ բույսերից  452 բուսատեսակ,  40 սունկ և 223 մտահոգիչ կարգավիճակով բուսատեսակներ։ Կարմիր գիրքը ունի միջազգային և ազգային տարբերակները։ Հայաստանի կենդանիներից հայկական արոսենին, արարատյան և ուրարտական ցորենները, Վավիլովի տարեկանը, հայկական լեռնատափաստանային իժը, գանգրափետուր հավալուսնը, հովազը գրանցվել են նաև Բնության պահպանության միջազգային Կարմիր գրքում։ Կարմիր գրքի կենդանիներին որսը արգելվում է:

Արգելոցը գիտա-հետազոտական հիմնարկ է, որի խնդիրն է պահպանել տվյալ շրջանին բնորոշ բուսական ու կենդանական աշխարհը, բուծել ու բազմացնել հազվագյուտ ու անհետացող վայրի կենդանիներին ու թռչուններին: Արգելոցում իրականացվում են բնական էկոհամակարգերի, կենսաբանական բազմազանության գիտական ուսումնասիրություններ, պահպանություն, հաշվառում, գույքագրում:Արգելոցը ենթակա չէ տնտեսական օգտագործման։ Արգելոցները լինում են չափանմուշային, սուկցեսիոն և պահուստային։ 

Չափանմուշային արգելոցները ստեղծվում են տնտեսական գործունեության չենթարկված, բնորոշ և կայուն էկոհամակարգերից բաղկացած տարածքներում՝ գիտական և բնապահպանական նպատակներով։ Իրականացվում են Կարմիր գրքում գրանցված բույսերի ու կենդանիների փրկությանն ուղղված միջոցառումներ, իսկ զբոսաշրջություն արգելվում է։ 

Սուկցեսիոն արգելոցները ստեղծվում են տնտեսական գործունեության ենթարկված տարածքներում։ Իրականացնում են կարգավորող և կենսատեխնիկական միջոցառումներ։ Թույլատրվում է կանոնակարգված էկոլոգիական զբոսաշրջություն։ Պահուստային արգելոցները ստեղծվում են արժեքավոր և հազվագյուտ բույսերի ու կենդանիների վերարտադրության և պահպանության նպատակով։ Կենսատեխնիկական և կարգավորող միջոցառումներով բարելավվում են բույսերի աճելավայրերն ու կենդանիների բնակավայրերը։ Ընդգրկված չեն էկոզբոսաշրջության մեջ։