Հոմերոսյան դարաշրջան

Ես այս աշխատանքում ներկայացնում եմ հոմերոսյան դարաշրջանը: Ներկայացնելու եմ այդ դարաշրջանի սկիզբը, արվեստը, արհեստը, այդ ժամանակաշրջանի հույների կյանքը, ապրելաձևը:

Միկենյան քաղաքակրթությունը անկում ապրեց Ք.ա տասնմեկորորդ դարում և դրան մոտ երեք հարյուր տարի հաջորդեց Հոմերոսյան ժամանակաշրջանը: [1] Ամենից հաճախ այդ անկումը պայմանավորված է դորիական ցեղերի կողմից, որոնք ավերել են պալատները և մշակույթը: Այս ցեղերը նույնպես հունարեն էին, սակայն կանգնած էին սոցիալ-տնտեսական և մշակութային զարգացման ցածր մակարդակի վրա: Ք.ա ութերորդ դարում հույները գրավեցին փյունիկյան այբուբենը, մեծապես վերահաստատելով այն: Այդ ժամանակից սկսվում Հին Հունաստանի պատմության նոր փուլը: [2] Այդ ժամանակաշրջանը անվանում են Ք.ա ութերորդ դարում ապրող պոետի անունով ՝ Հոմերոս: [3] Գրել է «Իլիական» և «Ոդիսականը» պոեմները: Հենց այդ պոեմները հանդիսացել են, որպես սկզբնաղբյուր: Այդ պոեմներում նկարագրված է հին հույների կենցաղը, սովորությունները, կենցաղը, կրոնը:[4]
Երկու պոեմներն էլ վերաբերաբերվում են հունական պատմության՝ Միկենյան ժամանակաշրջանին: Սակայն Հոմերոսի ժամանակաշրջանը հայտնի է ոչ միայն էպոսի շնորհիվ: Հնագիտական այս պատմական շրջանը հասկանալու համար նշանակալից ներդրում է կատարել: Հնագիտական տվյալների վերլուծությունը հստակեցրեց, թե ինչու է այս ժամանակը կոչվում «մութ ժամանակներ»: Այդ ժամանակից, բացի Հոմերոսի ստեղծագործություններից, գրեթե ոչ մի փաստաթուղթ չի մնացել: [5] Այդ դարաշրջանը  անվանում են «դորիական»:[6] Դորիացիները պատրաստ էին ընդունել միայն հմտություններով և տեխնոլոգիաներով նվաճված այն ժողովուրդներին, որոնք օգտակար էին պատերազմների ժամանակ: Նրանց չի հետաքրքրել քանդակագործություն և գեղանկարչություն: Հոմերոսյան դարաշրջանում զարգացել է միայն խեցեգործությունը, մետաղների մշակման տեխնոլոգիա, նավաշինությունը և գյուղատնտեսությունը: Դորիացիների շնորհիվ Հունաստանը մտավ Երկաթե դարաշրջան, քանի որ այդ ժամանակ արդյունահանվեց և մշակվեց հենց երկաթը: Հոմերական դարաշրջանի սկզբում արտաքին և ներքին առևտրային կապերի ամբողջական հեռացման պատճառ դորիացիների ագրեսիվ ծովահենության քաղաքականություն էր: Ենթադրվում էր, որ նման արշավանքներին մասնակցելը արական խիզախության և քաջության նշան էր: Մի ժամանակվա Հունաստանի նավահանգիստների հյուրը՝ փյունիկյանների և եգիպտացիների նավերը այժմ փորձել են խուսափել նրանցից: Սակայն աստիճանաբար, դորիական ժամանակաշրջանի վերջում, այդ ժողովուրդների հետ առևտրային կապերը հաստատում են, իսկ ներքին առևտուրը զարգանում: [7] Հոմերոսյան դարաշրջանում դորիական հասարակությունը ցեղային հարաբերությունները ոչ միայն վերակենդանացան նաև ամրապնդվեցին: [8]  Այդ ժամանակաշրջանում չկային պատություններ դրանց փոխարինում էին պոլիսները: Պոլիսը հունարենից նշանակում է քաղաք: Քաղաք էր կոչվում բուն բնակավայրը և բնակչության օգտագործվող տարածքը: Հետագայում պոլիսը ընդարձակվում է: Պոլիսը նաև անվանում են <<քաղաք- պետություն>>: Պոլիսը ինքնակառավարվող ներփակ համայնք էր, որի բնակչությունը կազմված էր մեկ կամ մի քանի ցեղերից: [9] Հասարակությունը հիմնական խավը ազատ գյուղացիներ էին: Ամեն մեկը ուներ իր մասնաբաժինը, իր տնտեսությունը բայց և միաժամանակ զինվոր էին:[10] Քաղաքականության վաղ փուլում հողի սեփականատիրության իրավունքը չկար:[11] Ավագանին կազմված էր տոհմերի ներկայացուցներից: Նրանց էր հասնում հողի մեծ մասնաբաժինները և հարստությունը: Արքայիկը կառավարում էր ցեղերը ու ցեղախմբերը: Նրա իշխանությունը սահմանափակվում էր ավագանու խորհրդով: Ավագանու խորհուրդին մասնաքցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ և լուծում էին բոլոր կարևոր հարցերը: [12] Ամեն պոլիսում իշխում էր իր թագավորը՝ ավագանու խորհրդի խորհուրդներով: Շատ կարևոր դեր է ունեցել ժողովրդական ժողովը: Այն որոշում էր թագավորը պատերազմի թե ոչ կամ հերիքում էին ստրուկները:[13] Թագավորի աստվածային ծագումից, նա հավերժական օրենքների գիտակն է, տրված և պահպանված աստվածների կողմից: Դրա համար նա դատավոր էր, արդարության պահապանը: Նա ներկայացնում էր համայնքը աստվածներին, զոհեր էր մատուցում: Թագավորը միջնորդ էր ժողովրդի և աստվածների միջև: Թագավորական իշխանությունը համարվում էր հոմերական Հունաստանի աստվածային հաստատություն: Աստվածային ծագում ունենալով գահը անցնում է սերնդեսերունդ, սովորաբար հորից մեծ որդուն: Գահին նստողը պետք է ունենար գահին նստելու հատկանիշներ: Հունական թագավորը պետք է մարտում լիներ քաջ, խորհուրդերում իմաստուն և խելացի ժողովրդական ժողովում: Նա պետք է գերազանցի ֆիզիկական ուժով և ռազմական արվեստով: Թույլ, տարեց կամ ոչ ռազմատենչ թագավորներին քիչ էին լսում: Հունական պատմության հոմերոսյան դարաշրջանում թագավորը հսկայական հողեր, բազմաթիվ անասուններ են ունեցել, միջոցներ, և պալատ շրջապատված քարե պատով: Կայն օրենքներ որոնք նրան օգտին էին: Կրոնական տոներին զոհաբերության դեպքում ամենալավ կտորները տալիս էին նրան: Թագավորին էր հասնում ամենալավը՝ ամենագեղեցիկ գերուհիները, թանկարժեք իրերը, լավ զենքերը:  Թագավորների իշխանությունը անսահմանափակ էր: Շատ իշխանություններ վախենում էին աստվածների բարկությանից և հանրային կարծիքից: Որպիսի իմանար հանրային կարծիքը և դրանով շարժվեր, հոմերոսյան դարաշրջանի հոմերոսյան թագավորը հավաքում էր ավագանիներին, սովորաբար պալատում ընթրիքից հետո: Բայց ժողովրդական ժողովը չի ունեցել կառավարական իշխանության և թագավորը պարտավոր չէր այդ որոշումներին հնազանդվել: Ամեն մեկը իր խոսքը սկսում էր ձեռքը վերցնելով հռետորական գավազանը: Ժողովուրդը շրջան էր կազմում, կարեցանքը հաստատում էր գոռոցով կամ ճիչերով, իսկ անհամաձայնության դեպքում լռում էր և դրանով սահմանափակվում էր նրա դերը: Ոդիսեվսը ասել է «բազիշխանությունը վտանքավոր է, պետք է լինի մի տիրակալ, թագավոր ում Ձևսը կտա իշխանության գավազանը»: Ագամեմնոնը Մենելայոսին ասել է, որ թագավորը չպետք է մեծամիտ լինի, պետք է պատիվ տալ բոլորին, խոսի սիրալիր տոնով: Ոդիսեվսը ասում էր «Երբ խիզախ տղամարդկանց կառավարում է լավ արքա, աստվածներին պատվելը և արդարություն պահպանելը ուրմեն հողը կտա շատ ցորեն, գարի և այլ մրգեր, հոտերը կշատանան և ծովը շատ ձուկ է կտա»: «Իդիալ հոմերոսյան ժամանակներում համարվում էր խիզախ թագավորը, պատերազմում հնարամիտ, իր խելքով կհիացնի իր կողքիններին, և ավագանիները համաձայնում են նրա հետ, իսկ ժողովուրդը հավատարիմ է»: Թագավորը տերն է մարդկանց, ինչպես Զեվսը աստվածների: Սակայն հոմերոսյան ժամանակաշրջանի Հունաստանում դատավոր-ցարի հեղինակությունը այդքան ուժ չուներ որպիսի վերացնի անօրինականությունը, կողոպուտը, սպանությունը: Թույլ մարդկանց պաշտպանող կարգը դեռևս անկայուն էր: Հաճախ ստիպված էին պայքարել հանցագործի դեմ: Պատերազմում հունական հերոսների մենամարտերը ոչ միայն քաջության նշան էր և ձև էր որոշելու արդարությունը. դա էր Աստծո դատաստանը: Երկու զորքերը կանգնած նայում էին մենամարտը, նրան պահպանում էին մենամարտի կանոները: Հոմերոսյան Հունաստանում մարդը այնքան էին պաշմանված բռնությունից, որքան կարող էին պաշմանվել դրանից: Կանայք և երեխանները չէին կարող ապրել առանց ուժեղ տղամարդու պաշմանության: Տղամարդը միշտ քայլում էր զինված, նրա սուրը միշտ նրա հետ էր: Հոմերոսի երգերում շատ էին կոպիտ բռնության և ապորինության օրինակները: Դրանք կատարում էին նույնիսկ փառավոր հերոսները: Նման վիճակում հասարակությանը պետք է մեծ ուժ ունենար այս արյունահեղություն դեմ: Վախը պահում էր արյունահեղությունը: Վրիժառույի իրավունքը սրբազան էր, բոլորը կողմ էին վրիժառույի արյանը: Սպանվածի հարազատները պարտավոր էին վրեժ լուծել մարդասպանից: Որպիսի նրանք կարողանային կատարել իրենց պարտքը, ժողովուրդը մարդասպանին զրկում էին քաղաքացիությունից: Եթե նրան չէր հաջողվում հաշտվել նրա հետ, տալով նրա դիմաց փրկագին արյունը, նա սովորաբար անհրաժեշտության էր համարում փախչել հայրենի երկրից և ապաստարան փնտրել, որտեղ կթաքցն էին նրան: Հոմերոսը այդպիսի շատ օրինակներ ունի: Նրա պատմությունի մեջ հանդիպում են շատ մարդասպաններ, հայրենի երկրից փախչողներ, որոնք աքսորվել էին և գտնվում էին Զեվսի պաշտպանության տակ: Աքիլեսի վահանի վրա նկարված է արյան փոխհատուցումը: Հրապարակում ժողովրդական ժողովը կանգնած վիճաբանում էր: Ավագանին նստած էին քարերի վրա, նրանք էին դատավորները: Շուրջ բոլորը կանգնած էին ժողովուրդը և գոռոցներով արտահայտում էին իրենց հաստատումը: Ավագանին պահպանում էր կարգը: Դատավորների կեսից ոսկի էր դրված, որը ստանում էր կամ այն դատավորը, որը տալիս էր ճիշտ որոշում կամ նա, որ կբացատրեր Հոմերոսի խոսքերը: Նրան ում հաջողվում էր կհաղթում էր գործը:

Շատ ժողովուրդ շտապում էին շուկա. աղմկոտ

Վեճ էր այնտեղ բարձրացել. Վիճում էին երկու մարդ փրփուրի համար

Վախ սպանության համար և երդվեց մեկը, հայտարարելով ժողովրդին,

Կարծես նա վճարել է, իսկ մյուսը հերքել ընդունելությանը;

Երկուսը որոշեցին, ներկայացնելով վկաներ, վերջացնելու համար:

Քաղաքացիները շուրջը գոռում էին, յուրաքանչյուր բարեգործին:

Հրապարակների աղմուկը իրենց բղավոցները կռճատում էին, իսկ քաղաքի առաջնորդները,

Լուռ, կոտրված քարերի վրա նստում էին սրբազան շրջանակի մեջ

Գահը ձեռքերի մեջ ընդունում էր սուրհանդակներին

Նրա հետ կանգնում են և մկեը մյուսի հետևից ասում էր իր դատարանը

Շրջանում նրանց դիմաց պարկած էին երկու տաղանդ մաքուր ոսկուց

Վախը նրա համար է, ով նրանցից արդարացի ժիշտը կապցուցի:

Եթե փաստաբանը համաձայնում է վերցնել փրկագինը, մարդասպանը վճարում էր այն, դառնում էր ըստ հոմեոսյան ժամանակաշրջանի հունական սովորությամբ, զերծ է մնում հետապնդումներից և պահպանում է իր նախկին դիրքը հասարակության մեջ: Արշավել որպիսի թալաննեն բնակարանները, գողանալ հոտերը, բերցնել պատանդ, դարձնել ստրուկ. Դա էր համարվում հունական սխրանքը: Ծովային կողոպուտը hոմերոսյան Հունաստանում համարվում էր խիզախ տղամարդկանց գործ: Բայց այս ռազմական և որսորդական կյանքը խառնաշփոտի մեջ կան ազնիվ հատկանիշներ, մարդկային զգացմունքներ: Հոմերոսյան ժամանակաշրջանում հունական պատմության մեջ արդեն նկատելի էր վերծնված քաղաքակրթությանը: Բոլորը վախենում էին աստվածներից: Մեկը ով գործել էր մարդասպանություն, հոգին չէր կարող հանգիստ լինել մինչև նորում չխնդրեր աստվածներից: Կար հյուրընկալություն սովորություն, նրանք սիրով էին ընդունում ճամփորդներին, նրան օթևան տալիս, հանգստացնում նրան և չպետք է հարցնեին թե ով է նա: Միայն այն ժամանակ երբ նա ուտում էր, լոգանք էր ընդունում և պատում էին յուղով կարող էին հարցնել թե ով է նա, որտեղից, ինչի համար է նա այստեղ: Նա ով նստում էր օջախի մոտ և խնդրում էր պաշմանություն, նրան չէր կարելի վիրավորել կամ առանց օթևան թողնել: Մուրացկանները Զեվսի հովանավորության տակ էին: Հոմերոսյան Հունաստանի գոյություն ուներ հյուրընկալության միություն: Նրանք ովքեր միացել էին նրանց, հյուրերին նվերներ էին տալիս: Այս միությունը հույների մոտ ժառանգական էր: Ստացած նվերները պահպանվում էին սերնդեսերունդ: Հոմերոսյան Հունաստանը ուներ ազնիվ ընտանեկան կյանք: Ծնողների հանդեպ հարգանքը ու սերը սուրբ պարտականություն էր նրանց համար: Անհնազանդ որդուն հետապնդում էին վրեժի աստվածուհին` Էրինիանիին: Հոր անեցքը անհնազանդ որդուց խլում է երջանկությունն ու հանգստությունը և ծավալվում է նրա ժառանգորդների վրա երեք կամ չորս սերունդ: Երեխաների և կնոջ մասին մտքերը տղամարդուն մարտի ժամանակ տալիս էր ամենամեծ հաջույքը: Հոմերոսյան ժամանակաշրջանում հունական պատմության մեջ կինը զբաղեցնում էր տան հարգված տեղ, թեպետ համաձայն շատ ազգերի ավանդույթներիի, նրան ձեռք էր բերվել հոր տեղեկություններով, այսինքն նա ասես գնված լիներ: Հարսին նոր տուն էին բերում երթով, երգերով, երաժշտությամբ և ջահերով: Փեսայի տանը հարսին սպասում էին հյուրերը և ուրախ սեղանը: Հույն կինը ամուսնու միակ օրինական զույգընկերուհին էր: Տանը բոլորը հարգում էին նրան: Նա խիստ պահում էր իր հավատարմությունը: Տիկինը տանը ոչ միայն զբաղվում էր տնային գործերով նաև գործելով, հագուստների կարելով, լվանալով, բայց երբ հյուրեր էին լինում մասնակցում է զրույցներին, մասնակցում էին հանդիպումներին ու հարցերին, բայց նրա ձայնը գործը հազվադեպ էր որոշում: Բազմակնությունը այդ ժամանակ ընդունված չէր: Հոմերոսի ուսումնառություններում միշտ նկարագրվում է երջանիկ միությամբ: Հեղինեի և Կլիթեմնեստրաի դավաճանությունները քնարկում էին բոլորը: Նրանց դավաճանությունները համարվում էին ոչ թե ինքնակամ այլ Աֆրոդիտեի կամքը, որին նրանք չէին կարող դեմ գնալ: Հոմերոսյան Հունաստանի գերուհիները, որոնց պատերազմից էին բերել համարվում էին սովորաբար ստրուկներ: Խորթ երեխանները դաստիարակվում էին օրինական կանանց երեխաների հետ և պատկանում է ազատ դասին, ստանում էին հոր գույքից ավելի քիչ քան հարազատ որդիները, ժառանգությունը կիսում էին հավասար մասերով:[14] Հոմերոսյան դարաշրջանի քաղաք- պետությունները մեծ չէին և յուրաքնչյուր քաղաք ուներ իր հովանավոր աստված կամ աստվածուհին: Օլիմպիական խաղերը նվիրված էին Զևսին և տեղի էին ունենում չորս տարին մեկ անգամ: [15]Ք.ա 776 թ. տեղի ունեցավ առաջին օլիմպիական խաղը՝ Օլիմպիա լեռան շրջանում Զևսի տաճարի հարևանությամբ: Զևսը հունական դիցաբանության գլխավոր աստվածներ: Հունական աստվածները խիստ էին արտահայտված էր մարդակերպությունը: Հետո աստվածներին զրկում են մարդակեպ հականիշներից: Աստվածները դառնում են վերացական:[16] Հունական դիցաբանության մեջ աստվածները ապրում են Օլիմպոս լեռան գագաթին գտնվող տաճարում: Աստվածները տասներկուսն են, որոնց անվանում են նաև Օլիմպոսի աստվածներ: Դրանք են  Զևսը, Հերան, Պոսեյդոնը, Դեմետրան, Աթենասը, Ապոլլոնը, Արեսը, Հեփեստոսը, Հերմեսը, Արտեմիսը, Աֆրոդիտեն, և / կամ Հեստիա ու Դիոնիսոս։[17]: Հոմերոսյան դարաշրջանի կարևոր Ք.ա ութերորդ դարում Հոմերոսի գրած «Իլիական» և «Ոդիսականը» պոեմներն են: «Ոդիսականը» պոեմը ցույց է տալիս առավելությունները և թերություններ հունական տիրակալների, ազատամարտիկներին և այլ կերպարների: Բայց « Իլիական » և «Ոդիսականը» պոեմների գլխավոր արժեքը կայանում է նրանում, որ շնորհիվ այդ ստեղծագործությունների հետազոտողները տարբեր երկրներից կարողացել են պարզել մանրամասները Հունաստանի պատմության նաև հարևան ու հեռավոր բնակավայրերի մասին: Համառոտ ներկայացված է ճարտարապետության, պաշտամունքների, շենքերի և ռազմական գործողությունների մասին: Եվ հունական էպոսը դարձավ հայտնի և սկսեցին Արևմուտքում քննարկվել, այս պոեմների շնորհի սկսեցին անհետանալ բացթողումները պատմության և առասպելաբանության մեջ: Այդ հետազոտությունները տվել են մոտավոր պատկերացում հին աշխարհի մասին:[18] Մոնումենտալ միկենյան դամբարաններ, միատեսակ գերեզմանները սովորական մարդկանց համար խոսում է բնակչության կտրուկ պակասության մասին: Դամբարանների բովանդակությունը շատ ավելի աղքատ է քան Միկենյանը, որը նույնպես արտացոլում է հասարակության աղքատացումը: Հոմերական դարաշրջանի և նախորդած Միկենյան դարաշրջանի տարբերությունը քարե շենքերի բացակայությունն է: [19] Ճարտարապետության պատկերացում կարող է տալ միայն վատ պահպանված մնացորդները, վազի գծանկարները, գերեզմանոցները, ինչպես նաև Հոմերական բանաստեղծությունների մի քանի տողեր.

«Ընկեր, մենք, իհարկե, եկանք Ոդիսեվսի փառահեղ տունը,

Այն հեշտությամբ կարելի է ճանաչել մյուս տների մեջ

Պալատի երկար, ընդարձակ շարքը, լայն և մաքուր

Գմբեթը շրջապատված է վանդակապատ պատերով, կրկնակի դարպասներով

Մի պինդ կողպեքով, այն կոտրել բռնի ուժով ոչ ոք չի չիմտածի»:[20]

Հոմերոսյան ժամանակաշրջանում ծնված մոնումենտալ ճարտարապետությունը ավերակներում պահպանված Միկենյան մեգարոնի տեսակի վերամշակումն է: Սակայն, ընդհանուր առմամբ, Էգեյան աշխարհի արվեստի նուրբ, դինամիկ, ստեղծագործական կառուցվածքը օտար էր այն ժամանակվա հույների գիտակցության մեջ: Գրականությունից հայտնի է կրոնական նշանակության հիանալի հունական քանդակի առկայությունը` փայտից կամ քարից պատրաստված կուռքերը: Կավից բավականին մեծ թվով արձաններ էին հայտնաբերվել, բրոնզե կամ ոսկրե: [21] Ք.ա տասնմեկից մինչև իններորդ դարի սկիզբ շինարարության հիմնական նյութը եղել է կավը, աղյուսը և բացառիկ դեպքերում՝ քար: Այդպես էին տներ պատրաստում ընտանիքի համար`միկենյան ավանդույթով: Այդ ժամանակների շենքերը առանձնահատկություն ունեին՝ մուտքի դիմաց պատը կլորավունեին: Ք.ա իններորդ և ութերորդ դարերի հայտնի կառույցների ուսումնասիրության ժամանակ նկատվել են կառույցների վրա փայտե շրջանակներ: Կրոնական տաճարները ունեին տարբերող ձև՝ սյուներով: Այս դեպքում բոլոր կառույցների ձևը ստանդարտ ուղղանկյուն էր: Հոմերական դարաշրջանի հնագույն շենքերի փորագրությունները ուսումնասիրող հնագետները նաև նշեցին, որ այդ ժամանակահատվածում քանդակագործական արհեստների զարգացումը հասել է բարձր մակարդակի: Կավե, ոսկրից և բրոնզից ստեղծված մարդկանց, աստվածների, կենդանիների պատկերները թույլ են տալիս եզրակացություններ անել հույների ապրելակերպի և ծեսերի մասին: Մինչև Ք.ա ութերրդ դարից քանդակագործության հիմնական ոճը, ինչպես նաև այլ արվեստի ձևերը «երկրաչափական» էին: Արհեստները հարթ սխեմատիկ մոդելներ էին, որոնք, հնարավորություն տվեցին կարծիք կազմել ամենօրյա կյանքի և մարդկանց հիմնական առանձնահատկությունները մասին: Եվ Ք.ա միայն ութերորդ դարի երկրորդ կեսից մինչև մեր օրեր հույների աշխարհայացքում որոշակի փոփոխություններ տեղի ունեցան, քանդակներ սկսեցին ձեռք բերել ավելի աշխույժ, իրատեսական տեսք: Հին հունական ստեղծագործություններում գոյություն ունեն քանդակագործության ստեղծման այլ տեսակներ օրինակ՝ փայտից և քարից: Ցավոց այդպիսի մոդելներ դեռ չեն գտնվել: Կերամիկական արհեստների զարգացումը սկսեց հեռավոր Էգեյան ժամանակաշրջանում: Տարբեր ժամանակների նմուշների համեմատությամբ նշվեց, որ դրանք Ք.ա իննից ութերորդ դարերում արվեստի հատուկ գործեր են: Բացի այդ, յուրօրինակ գեղանկարների ստեղծման արվեստը դարձել է հույն նկարիչների և հնագիտական և դասական ժամանակաշրջանի ստեղծողների դպրոց, որը հետագայում սովորեց ցուցադրելու մարդկային զգացմունքները և ներկայացնում է կանոնավոր կերպով հարաբերությունների քաոսային համակարգը: Եվ, չնայած այն բանին, որ այդ ապրանքատեսակների գծագրերը պարզունակ բնույթ ունեին, նրանք դարձան կերամիկական արհեստի իրական գլուխգործոցներ: Հեքիաթային պատկերների նման նրանք նկարել են եզակի «երկրաչափական ոճով»: Ք.ա իննից ութերորդ դարերում կենցաղային օգտագործման համար նախատեսված պարզ վազերը օգտագործվել են որպես սգո և պաշտամունքային առարկաներ: Զարդարված են եղել շրջանակներով, ռոմբիներով, իսկ որոշ դեպքերում, հունական կենդանիների կամ բույսերի սխեմատիկ և միատեսական պատկերներով: [22] Վազի տարբեր ձևեր արդեն առանձնանում են կոմպոզիցիների հստակ լուծմամբ, որոնք բնորոշ էին հետագա ժամանակահատվածներին: Օրինակ, Աթենքում հայտնաբերված «դիպիլոնական ծաղկամանները», որոնք պաշտամունքային նշանակություն ունեին: Դրանով հիմք դրվեց Հունաստանի վազի նկարչության հետագա զարգացմանը:[23] Անոթների ձևավորումանը հին հույները վերաբերվում էին ոչ միայն որպես անհրաժեշտ կենցաղային առարկա: Տարբեր, երբեմն զարմանալի կերամիկական ձևերով, պարզ, բայց արտահայտիչ: Սովորաբար ծածկված էին զարդանախշերով՝շրջանակներով, եռանկյուններով, հրապարակներով, ռոմբուսներով: Ժամանակի ընթացքում անոթների նախշերը դարձան ավելի բարդ, բազմազան դարձավ դրանց ձևերը: Ք.ա իններորդ դարի վերջից մինչև ութերորդ դարի սկիզբ առաջացան վազեր, որի մակերեսը պատված էր զարդերով: Ամֆորների տուլովան Մյունխենի կիրառական արվեստի թանգարանից բաժանված է բարակ գոտիների՝ նկարված երկրաչափական պատկերներով: Հին նկարիչը ցանկացել է ցույց տալ ամֆորի մակերեսի նածշերը, բացի կենդանիների, թռչունների, որոնց նա առանձնացրել է տարբերվող ֆրզիներ: Որոնք գտնվում են կոկորդի վերին մասում, մյուսը մարմնի հենց սկզբում, իսկ երրորդը` ներքևի մասում: Ութերորդ դարում դիպիլոնական ամֆորան ծառայեց որպես Աթենքի գերեզմանոցների գերեզմանաքար: Արտահայտված մոնումենտալ ձևերը՝լայն մարմին, հպարտորեն բարձրացրած կոկորդը: Թվում է ոչ պակաս փառահեղ, քան տաճարի հարթ սյունը: Դրա ամբողջ մակերեսը բաժանված է ֆրիեզի, յուրաքանչյուրը իր սեփական ձևով, հաճախակի կրկնվող տարբեր մանդատներով: Ֆրիզանների վրա պատերված կենդանիները նույն նպատակով են նկարված ինչ մյունխեկան ամֆորներում: Ամենալայն մասում պատկերված է զոհվածի հրաժեշտի տեսարանը: Մահացածի աջից և ձախից աջ ձեռքերով սգացողներն իրենց ձեռքերը գլուխներին:

Վազի վրա պատկերված սուգը չափազանց զուսպ է: Այստեղ ներկայացված զգացմունքները կարծես կոշտ են, մոտ է նրան, ինչը Ոդիսեվսը ապրում է լսելով հուզիչ պատմությունը և դեռևս չճանաչելով Պենելոպեին: [24] Արդեն Ք.ա ութերորդ դարում խեցեգործության և գեղանկարչության արվեստի մեջ նոր հաջախականություն առաջացավ:[25] Երկրաչափական ոճը փոխարինել է «պրոտո-երկրաչափական» ոճով, որը բնորոշ էր «մութ դարերի» կեսին և դրանից էլ սկսվեց Հունաստանի մշակույթի վերածնունդը: Հոմերոսյան դարաշրջանի վերջում կերամիկայի գեղարվեստական ձևերը դառնում են ավելի հարուստ և բարդ: Պատկերված են մարզական մրցույթները, առասպելական տեսարանները, մարտերը, պարերը և սպորտը: Այս ոճը ծագեց Աթենքում և աստիճանաբար տարածվեց Հին Հունաստանի քաղաքների և Էգեյան ծովի կղզիների վրա: Դորիական մշակույթի զարգացումը աստիճանաբար առաջացնում էր սոցիալական շերտավորում և դրա հետևանքով առաջացավ ստրկատիրությունը: Հոմերական ժամանակաշրջանում ստրկության համակարգը տարբերվում էր այն ձևից, որը Հունաստանում ավելի ուշ առաջացավ: Ստրուկների հիմնական աղբյուրը ռազմական արշավներն էին: Ստրուկների առևտուրը շահավետ բիզնես էր: Դորացիները կազմակերպում էին արշավներ ստրուկներ ձեռք բերելու նպատակով: Թեև ստրուկները կատարում էին կեղտոտ և դժվար աշխատանքներ, նրանք աշխատում էին իրենց տերերի հետ և երբեմն համարվում էին նրա ընտանիքի անդամը: Այնուամենայնիվ, նորմալ էր օգտագործել ստրուկներին որպես իր: [26] Ստրուկների առևտուրը լավ փող էր բերում: [27] Հոմերոսյան ժամանակաշրջանը դարաշրջան էր անկման, բայց  հենց այն ժամանակ, երկաթի ստեղծմանն ու տարածումը քաղաքների պոլիսներում ձևավորվում է հունական քաղաքակրթությանը: Երկաթե գործիքները հնարավորություն տվեցին մշակել ավելի շատ հողատարածքների և այդ գործընթացը պակաս դժվար չէր քան բրոնզե դարաշրջանի հելենիստական քաղաքակրթությունների ընթացքում:[28] Մետաղը դարձավ մատչելի, ինչը կարևոր էր հասարակության զարգացման համար:[29] Հունաստանը աստիճանաբար վերականգնվում էր դորիացիների ներխուժումից հետո: Հոմերոսյան շրջանի վերջում բնակչությունը կտրուկ աճեց, հասարակական հարաբերությունները, արհեստները և առևտուրը զարգցավ:[30] Հոմերոսյան դարաշրջանի վերջում պատմություններն ավելի բարդ ու հարուստ են դառնում:[31] 10-րդ և 8-րդ դարերի նկարների լաքոնիզմում ձևավորվեց այն հատկությունները, որոնք հետագայում ձևավորվեցին հունական արվեստում: Այս դարաշրջանը հունական արվեստագետների դպրոց էր: Երկրաչափական ոճի գծագրության խիստ պարզությունը պայմանավորված է հնավոճ և դասական պատկերների զսպված ներդաշնակությամբ: [32] Անկումից հետո տոհմատիրական կարգերը ոչնչացան [33]:

---

[1] Համաշխարհային պատմություն, դասագիրք 10-րդ դասարանի, խմբ. Քոսյան Ա., Երևան, 2009,էջ 25

[2] http://history.rin.ru/cgi-bin/history.pl?num=3640

[3] Նշվ. Քոսյան Ա., էջ 25

[4] Նշվ. Ստեֆանյան Ա. Էջ 66

[5] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[6] https://studfiles.net/preview/5965116/page:11/

[7] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[8] https://greekbook.ru/greekhistory/gomerovskij-period-v-istorii-drevnej-gretsii.html

[9] Նշվ. Խմբ. Քոսյան Ա. Էջ 25

[10] Համաշխարհային պատմությունը, Հին աշխարհ, դասագիրք 6-րդ դասարան, Ստեֆանյան Ա., Երևան, 2013, էջ 65

[11] https://greekbook.ru/greekhistory/gomerovskij-period-v-istorii-drevnej-gretsii.html

[12] Նշվ. Ստեֆանյան Ա.,էջ 65

[13] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[14] http://rushist.com/index.php/greece-rome/2338-gomerovskaya-gretsiya

[15] http://melikyanripsime.blogspot.am/2014/11/blog-post_3.html

[16] https://www.slideshare.net/Siranush888/history-10349185

[17]https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%95%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80

[18] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/art/homeric-period-in-the-history-of-greek-art

[19] https://marietsimonyan.wordpress.com/2017/11/21/6-%D5%B6%D5%B8%D5%B5%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80-10-%D6%80%D5%A4-%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/

[20] http://obsaatetradantichnost.blogspot.am/p/xi-viii.html

[21] http://history.rin.ru/cgi-bin/history.pl?num=3640

[22] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/art/homeric-period-in-the-history-of-greek-art

[23] http://history.rin.ru/cgi-bin/history.pl?num=3640

[24] http://obsaatetradantichnost.blogspot.am/p/xi-viii.html

[25] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/art/homeric-period-in-the-history-of-greek-art

[26] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[27] https://greekbook.ru/greekhistory/gomerovskij-period-v-istorii-drevnej-gretsii.html

[28] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[29] https://greekbook.ru/greekhistory/gomerovskij-period-v-istorii-drevnej-gretsii.html

[30] http://www.ilovegreece.ru/about-greece/heritage/history/homeric-period

[31] https://greekbook.ru/greekhistory/gomerovskij-period-v-istorii-drevnej-gretsii.html

[32] http://obsaatetradantichnost.blogspot.am/p/xi-viii.html

[33] https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5830